Działania

Od pomysłu do współpracy – jak to się zaczęło (2022–2023)

Wszystko zaczęło się w czerwcu 2022 roku, kiedy w gronie kilkunastu organizacji społecznych zdecydowaliśmy się spotkać i porozmawiać o roli społeczeństwa obywatelskiego w kontekście nadchodzących wyborów. Nie zaczynaliśmy od gotowych scenariuszy – najpierw chcieliśmy się po prostu lepiej poznać i zrozumieć, jak możemy połączyć siły.

Zastanawialiśmy się: co nas łączy? Jakie mamy zasoby? Jakie doświadczenia, kompetencje i kontakty możemy wykorzystać wspólnie? Jak zaplanować współpracę, by była realna, skuteczna i długofalowa?

W spotkaniu wzięły udział między innymi: Akcja Demokracja, Amnesty International, Fundacja Odpowiedzialna Polityka, Fundacja Wolności, Fundacja Wspomagania Wsi, Fundusz Obywatelski, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Instytut Spraw Publicznych, Kampania Przeciw Homofobii, Komitet Obrony Demokracji, Sieć Obywatelska Watchdog Polska i Stowarzyszenie 61 (MamPrawoWiedziec.pl).

Na potrzeby wewnętrzne nazwaliśmy się „Zaczyn” – bo traktowaliśmy ten sojusz jako początek czegoś większego. Nazwa się przyjęła i została z nami na dłużej, bo dobrze oddawała ówczesny charakter naszej współpracy: niepozornej na początku, ale obiecującej i żywej – jak zaczyn, który prowadzi do fermentu, ruchu, zmiany.

Od rozmów do działań – pierwsze wspólne kroki

W kolejnych miesiącach regularnie się spotykaliśmy – roboczo, bez rozgłosu. Budowaliśmy zaufanie, dzieliliśmy się wiedzą, poznawaliśmy wzajemnie nasze ograniczenia i mocne strony. Naszym pierwszym dużym tematem było nadużywanie zasobów publicznych w kampaniach wyborczych – temat często ignorowany, a mający ogromny wpływ na uczciwość wyborów.

Pod pojęciem „nadużywania zasobów publicznych” kryje się wiele praktyk: wykorzystywanie pieniędzy podatników do promocji rządzących, korzystanie z publicznych mediów, instytucji i infrastruktury do celów kampanijnych, obsadzanie stanowisk „swoimi ludźmi” tuż przed wyborami, czy używanie służb i urzędów do uciszania krytyki. To wszystko zaburza równość szans między kandydatami i powoduje, że wyborczy wyścig nie zaczyna się z tej samej linii startu.

W listopadzie 2022 roku zorganizowaliśmy pierwsze spotkanie, które poświęciliśmy właśnie temu tematowi. Wspomnienie tego wydarzenia znalazło się na Facebooku Sieci Watchdog. Jego efektem był plan stworzenia metodologii monitorowania nadużyć. Kilka miesięcy później, w maju 2023 roku, razem z lokalnymi organizacjami i aktywistami, udało się ten plan zrealizować. Powstały narzędzia i wskazówki, jak skutecznie i rzetelnie dokumentować takie przypadki. Fundacja Odpowiedzialna Polityka poprowadziła pierwszy pilotażowy projekt monitorujący nadużycia w samorządach.

Wybory lokalnie – edukacja, zaangażowanie i wspólne rozmowy

Równolegle skupialiśmy się na pracy u podstaw. W grudniu 2022 roku zrobiliśmy warsztaty pod hasłem „Wybory dla społeczeństwa obywatelskiego”, skierowane do lokalnych liderek i liderów, członkiń i członków organizacji społecznych, aktywistów oraz osób wspierających nasze działania.

Podczas tych spotkań rozmawialiśmy o tym:

czym są wybory z perspektywy społeczności lokalnych,
jak mieszkańcy postrzegają ich znaczenie i wagę,
jak angażować obywateli w proces obserwacji wyborów,
w jaki sposób prowadzić działania informacyjne i edukacyjne o wyborach,
oraz co jest niezbędne, by wybory były przejrzyste, uczciwe i dostępne dla wszystkich.

Warsztaty odbywały się przy okazji 22. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS. https://siecobywatelska.pl/wybory-dla-spoleczenstwa-obywatelskiego-zapraszamy-na-szkolenie/ To tam zrodził się pomysł, by zintegrować środowiska działające na rzecz praw człowieka – nie tylko w salach debat, ale też w bardziej swobodnej atmosferze. Tak powstał Zlot obrończyń i obrońców praw człowieka i praworządności – przestrzenie rozmowy, odpoczynku, wymiany doświadczeń. W 2023 roku zorganizowaliśmy drugi taki Zlot.

Młodzi głosują – i robią to po swojemu

Wiosną 2023 roku spotkaliśmy się z przedstawicielami kilku młodzieżowych organizacji lokalnych, by wspólnie zaprojektować działania wokół wyborów. Chcieliśmy, by młodzi mieli przestrzeń do działania – na własnych zasadach.

Z tych spotkań narodziły się dwie wyjątkowe inicjatywy:

„Robię to pierwszy raz” – kampania skierowana do osób, które po raz pierwszy idą do urn wyborczych. Miała pokazać, że każdy głos się liczy, a pierwszy raz może być początkiem zaangażowania obywatelskiego.
„Głosobranie” – http://glosobranie.pl/ prosta, mobilna gra edukacyjna, którą można przeprowadzić dosłownie wszędzie. Wystarczy karton, koszyk, kilka wydrukowanych materiałów i otwartość na rozmowę. Pomysł szybko zdobył popularność i był wykorzystywany w całej Polsce.

Zaczyn, który działa

W ciągu półtora roku:

zorganizowaliśmy ponad 40 spotkań,
w działaniach wzięło udział 35 organizacji,
powstało wiele inicjatyw, kampanii, raportów i analiz.

Wybory 2023 roku nie były końcem – były początkiem nowego etapu. W kraju rozpoczął się proces odbudowy praworządności, a my wiemy, że nie wydarzyłby się bez presji społeczeństwa obywatelskiego. I właśnie tego społeczeństwa nadal potrzeba.

Na spotkaniach informowaliśmy się o naszych działaniach, zapraszaliśmy do współpracy, przyjmowaliśmy wspólne stanowiska, uczyliśmy się od siebie, wymienialiśmy wiedzą. Z tego “Zaczynu” powstało wiele świetnych inicjatyw, które sprawiły, że dziś możemy powiedzieć, iż społeczeństwo obywatelskie pilnowało wyborów tak skutecznie, jak to było możliwe. I choć nie byliśmy jedyni w społeczeństwie obywatelskim, to na pewno mamy swoją cegiełkę i jesteśmy grupą otwartą na kolejne podmioty. Jak to mówią po angielsku If you want to go fast, go alone. If you want to go far, go together (Jeśli chcesz iść szybko, idź sam/a. Jeśli chcesz iść daleko, idź wspólnie).

Działaliśmy więc dalej. Zrobiliśmy badanie organizacji lokalnych i mamy kontakty do kolejnych 70 organizacji. Zapraszamy też kolejne.

Raport z poszukiwań drogi do zorganizowania się

Projekt Od atomów do zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na rzecz praworządności realizowany był we współpracy Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska i Stowarzyszenia 61/MamPrawoWiedziec.pl.

Co robimy dziś? (2024–202…)

Nasze działania nie skończyły się na wyborach w 2023 roku. Wręcz przeciwnie – dojrzeliśmy i ruszyliśmy z przygotowaniami do kolejnych. Już z bardziej określoną oraz konkretną wizją – jako KOALICJA WYBORY. Wierzymy, że praworządność wraca dzięki społeczeństwu obywatelskiemu – i nadal nas potrzebuje.

✅ Publiczne wysłuchanie kandydatów na Szefa KBW

W marcu 2025 roku miało miejsce wydarzenie bez precedensu: publiczne wysłuchanie kandydatów na Szefa Krajowego Biura Wyborczego. Po raz pierwszy w historii Sejmu obywatelki i obywatele mogli zobaczyć i usłyszeć osoby ubiegające się o to kluczowe stanowisko. Kandydaci zaprezentowali swoje kompetencje, doświadczenia i odpowiadali na pytania zarówno posłów, jak i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego. To nowy standard – i chcemy, by stał się normą.

✅ Proces wyboru nowego Prezesa NIK

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) to jedna z najważniejszych instytucji kontrolujących działania państwa. Dlatego monitorujemy rozpoczętą 1 sierpnia 2025 roku procedurę wyboru jej nowego Prezesa. Podkreślamy, że to nie jest stanowisko do „nagrodzenia” partyjnego lojalisty – wymaga niezależności, doświadczenia i bezstronności. Wzywamy do pełnej transparentności.

✅ Nowy Prezes UKE – znaczenie dla wolności cyfrowej

Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE) pełni coraz ważniejszą funkcję w ochronie praw obywatelskich w internecie. Jako koordynator wdrażania unijnego Digital Services Act, ma realny wpływ na to, jak platformy cyfrowe działają w Polsce. Nowy Prezes będzie odpowiadać za przyjmowanie skarg, kontrolę algorytmów i egzekwowanie zasad przejrzystości. Obserwujemy ten wybór z najwyższą uwagą.

✅ Odpowiedź Marszałka Sejmu na apel organizacji

Po wspólnym apelu 13 organizacji społecznych o publiczne wysłuchanie kandydatów na Prezesa NIK, Marszałek Sejmu Szymon Hołownia potwierdził, że do takiego wysłuchania dojdzie. Zgłoszono dwóch kandydatów:

Tadeusz Dziuba (zgłoszony przez PiS),
Mariusz Haładyj (zgłoszony przez Marszałka Sejmu).
To dowód, że wspólne, obywatelskie głosy mają siłę.

Dlaczego to wszystko robimy?

Wiemy, że uczciwa demokracja to nie tylko wybory – to codzienna praca.
Wierzymy, że instytucje publiczne muszą być otwarte, przejrzyste i odpowiedzialne.
Jesteśmy przekonani, że razem możemy budować państwo prawa – krok po kroku, z uporem i nadzieją.